W listopadzie 2024 r. mija dziesiąta rocznica powstania Inicjatywy Trójmorza. W raporcie Completing Europe – From the North-South Corridor to Energy, Transportation, and Telecommunication Union autorstwa ośrodków badawczych Atlantic Council i Central Europe Energy Partners zarysowano sieć możliwych połączeń infrastrukturalnych, cyfrowych oraz energetycznych. W dokumencie wskazano także, że Korytarz Północ-Południe stanowi fundament jednolitego rynku europejskiego i tym samym zjednoczonej Europy[1].

W 2025 r. minie dziesięć lat odkąd prezydenci Polski i Chorwacji powołali Inicjatywę Trójmorza. Pierwsze spotkanie w ramach nowego formatu współpracy miało miejsce rok później w chorwackim Dubrowniku. W ramach Inicjatywy zaplanowano szereg inwestycji[2]. W przypadku Chorwacji warto wspomnieć tu przede wszystkim o terminalu LNG na wyspie Krk. W niniejszym artykule omówiono szczegóły powyższej inwestycji, jak również wskazano obszary potencjalnej współpracy pomiędzy krajami Trójmorza.

Terminal LNG w Chorwacji – od etapu koncepcji do fazy realizacji

W 2012 r. ówczesny wicepremier Chorwacji Radimir Čačić zapowiedział plan budowy pływającego terminalu LNG na wyspie Krk. Początkowo przepustowość obiektu miała wynosić 5 mld m3 gazu. Jego koszt szacowano na 600 mln euro,[3] przy czym władze Chorwacji oczekiwały, że jedną czwartą kwoty pokryje Unia Europejska[4]. W tym samym roku Gaz-System zawarł umowę o współpracy z chorwackim operatorem systemu przesyłowego Plinacro, by zdynamizować proces budowy korytarza gazowego pomiędzy Morzem Bałtyckiem i Adriatykiem. W planach było bowiem połączenie terminala w Świnoujściu z budowanym wówczas obiektem na wyspie Krk[5] [6] [7], a grunt pod inicjatywę niejako przygotowała współpraca na linii Warszawa-Zagrzeb.

W 2015 r. władze Chorwacji orzekły, że projekt budowy terminalu LNG ma wciąż charakter strategiczny dla nowego chorwackiego rządu,[8] natomiast w 2018 r. wszystkie etapy inwestycji uznano za istotne z strategicznego punktu widzenia[9]. Prace legislacyjne ruszyły pełną parą w 2016 r[10]. Dwa lata później chorwacki parlament przyjął ustawę, w myśl[11] której terminal uznano za inwestycję o strategicznym znaczeniu dla Chorwacji. Zarządzenie obiektem powierzono spółce LNG Hrvatska[12] [13]. W 2019 r. rząd przeznaczył 100 mln euro na pierwszy etap inwestycji. Unia Europejska zatwierdziła dotację w wysokości 101,4 mln euro natomiast chorwackie spółki energetyczne (LNG Hrvatska, HEP, Plinacro) dofinansowały projekt kwotą 32,6 mln euro. Początkowo rząd w Zagrzebiu planował wydać na ten cel 234 mln euro[14]. Terminal uruchomiono w styczniu 2021 r.

W 2022 r., z uwagi na rosnące zainteresowanie za strony krajów ościennych, w szczególności Słowenii, Austrii, Węgier, Niemiec oraz Bośni i Hercegowiny, podjęto decyzję o zwiększeniu przepustowości terminala z 2,9 do 6,1 mld m3 gazu rocznie. [15][16]

Chorwacki projekt spotkał się ze zdecydowanym poparciem ze strony Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Rick Perry, były gubernator Teksasu i sekretarz energii, jednoznacznie poparł europejskie i chorwackie inwestycje w zakresie terminali LNG podczas szczytu Inicjatywy Trójmorza w Bukareszcie w 2018 r[17]. O terminalu na wyspie Krk w raporcie dotyczącym Chorwacji wspomnieli także analitycy konserwatywnego amerykańskiego think-tanku Heritage Foundation[18].

Co dalej w ramach Inicjatywy Trójmorza

Pływający terminal LNG na wyspie Krk to zaledwie jeden z wielu przykładów udanych inwestycji w ramach Inicjatywy Trójmorza. Warto jednak zastanowić się, jakie jeszcze kroki mogą podjąć państwa Inicjatywy, by wzmocnić potencjał współpracy nie później niż w roku 2025. Dziesięciolecie istnienia Inicjatywy Trójmorza stanowi okazję do podsumowania dotychczasowych osiągnięć oraz refleksji nad dalszymi kierunkami rozwoju platformy. Należy kontynuować trwające obecnie prace i zarazem wdrażać kolejne projekty.

Mamy szansę zwiększyć wydatki na obronność krajów wschodniej flanki NATO. Państwa Sojuszu od dość dawna stawiają sobie za cel przeznaczenie minimum 2 proc. PKB na wojsko. Sytuacja geopolityczna uległa jednak zmianie wraz z rosyjską napaścią na Ukrainę. Próg 2 proc. to stawiane członkom NATO minimum – USA osiągnęły relację wydatków na obronność do PKB wynoszącą ponad 3 proc. Chorwacja przekroczyła ten pułap za sprawą inwestycji w obronność[19] oraz wyposażenie sił powietrznych, dzięki czemu, wraz z Polską[20] oraz krajami bałtyckimi, znajduje się dziś wśród dziesięciu krajów wydających najwięcej na kwestie wojskowe[21]. W 2023 r. Polska zamierza przeznaczyć na wojsko około 4 proc. PKB[22]. Nie bacząc na stanowisko Waszyngtonu, państwa członkowskie UE muszą wzmocnić istniejące systemy obrony przeciwrakietowej. Dotyczy to głównie krajów graniczących z Rosją i Białorusią. Prym w tym zakresie wiedzie Polska.

Ponadto, warto zacieśnić współpracę między lokalnymi agencjami wywiadowczymi, tworząc w ten sposób porozumienie wzorowane na Sojuszu Pięciorga Oczu, w którego skład wchodzą USA, Wielka Brytania, Kanada, Australia i Nowa Zelandia[23]. Podobnie zresztą z prywatnymi firmami wywiadowczymi, które mogłyby dodatkowo pomóc zapewnić bezpieczeństwo w regionie.

Kraje  regionu bezwzględnie powinny zachować czujność w obliczu dezinformacji[24] oraz wpływów Rosji i Chin. By móc im skutecznie przeciwdziałać, zaleca się powołanie grup złożonych z agend rządowych, organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli biznesu. Do ich zadań mogłyby należeć finansowanie projektów, analiza ryzyka oraz wymiana informacji na temat zagrożeń dla instytucji UE i NATO. Ponadto, współpracę mogłyby nawiązać placówki edukacyjne, proponując tym samym szkolenia w zakresie wiedzy o społeczeństwa, a także zwalczania dezinformacji. Istnieje już wiele inicjatyw w tym obszarze. Inicjatywa Trójmorza może wyznaczać ogólne ramy i sprzyjać intensywnej wymianie najlepszych praktyk pomiędzy państwami członkowskimi.

Kraje Trójmorza mogą dodatkowo ocenić istotę projektów inwestycyjnych i priorytetowo potraktować te w obszarze energetyki, obronności oraz infrastruktury kolejowej. U podstaw Inicjatywy Trójmorza leży także rozwój połączeń infrastrukturalnych północ-południe, również w zakresie mobilność wojskowej. Korytarze transportowe w krajach Unii na ogół biegną bowiem wzdłuż osi wschód-zachód.

Ponadto, region Trójmorza skupia kraje, których gospodarki mogą rozwijać się w podobnym tempie. Kraje bałtyckie z sukcesem wdrażają kolejne reformy wolnorynkowe, co przekłada się na wysokie miejsca Łotwy, Litwy i Estonii w światowym indeksie wolności gospodarczej[25]. Państwa regionu mogą stworzyć silną wspólnotę polityczną nastawioną na rozwój w wielu obszarach, by tym samym wzajemnie doradzać sobie w kwestiach swobód[26] gospodarczych czy tworzenia nowych instytucji[27].

Wnioski

Wszystkie państwa Inicjatywy Trójmorza, z wyjątkiem Austrii, należały niegdyś do strefy wpływów Związku Radzieckiego lub Jugosławii albo wręcz stanowiły ich część. Dziś łączy je wspólna przyszłość w Unii Europejskiej oraz Sojuszu Północnoatlantyckim. Oba bloki przeszły długą drogę ku członkostwu w zachodnich sojuszach, co rzecz jasna rozwścieczyło Rosję. Toteż kraje Trójmorza potrzebują spójnej polityki na obszarze całego regionu. Powinna ona uwzględniać istniejące projekty inwestycyjne i wspierać kolejne, by stymulować rozwój regionu.

[1] https://www.ceep.be/www/wp-content/uploads/2014/11/Completing-Europe_Report.pdf

[2] https://3seas.eu/about/progressreport

[3] https://www.tportal.hr/biznis/clanak/cacic-pokrece-uspavani-lng-terminal-na-krku-20120418

[4] https://www.reuters.com/article/croatia-lng-project-idUSL6E8I36O620120703

[5] https://www.tportal.hr/vijesti/clanak/croatia-poland-cooperate-in-linking-lng-terminals-20120913

[6] https://www.poslovni.hr/vijesti/cacic-lng-terminal-mogao-bi-biti-gotov-2017-godine-215691

[7] https://www.plinacro.hr/default.aspx?id=420

[8] https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2015_07_78_1513.html

[9] https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2018_02_11_257.html

[10] https://vlada.gov.hr/UserDocsImages//2016/Sjednice/2016/27%20sjednica%20Vlade//27%20-%208.pdf

[11] https://www.sabor.hr/hr/prijedlog-zakona-o-terminalu-za-ukapljeni-prirodni-plin-s-konacnim-prijedlogom-zakona-hitni

– 77 głosów za (centroprawica rządząca większością – HDZ, HNS, HSLS) i 22 przeciw (socjalistyczna opozycja kierowana przez SDP, antyunijni populiści z Human Shield i inni)

[12]https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2018_06_57_1156.html

[13]https://lng.hr/pl/terminal-regulations/

[14]https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2019_02_12_239.html

[15]https://vlada.gov.hr/sjednice/140-sjednica-vlade-republike-hrvatske-35921/35921 – poz. 7

[16]https://vlada.gov.hr/vijesti/povecavanjem-kapaciteta-lng-terminala-na-krku-hrvatska-ce-postati-regionalno-energetsko-cvoriste/35625

[17]https://ro.usembassy.gov/secretary-of-energy-rick-perry-at-the-three-seas-initiative-business-forum/

[18]https://www.heritage.org/index/country/croatia

[19]https://mvep.gov.hr/press-22794/by-investing-in-its-own-defence-and-security-croatia-is-strengthening-nato/249318

[20]https://n1info.hr/english/news/nato-croatia-exceeds-2-of-gdp-for-defence-first-in-allocating-for-equipment/

[21]https://www.morh.hr/hrvatska-medu-osam-zemalja-koje-izdvajaju-vise-od-2-posto-bdp-a-za-obranu/

[22]https://www.bbc.com/news/world-europe-64457401

[23]https://pl.wikipedia.org/wiki/Five_Eyes

[24]https://www.cea-policy.hr/disinformation-as-geopolitical-risk-for-transatlantic-institutions/

[25]https://www.heritage.org/index/

[26]https://www.cea-policy.hr/measuring-economic-freedom-policy-framework/

[27] https://www.cea-policy.hr/institutions-behind-competitive-global-rankings/