Koncepcja globalnego podatku klimatycznego
Źródło: Pixabay
Coraz bardziej odczuwalne zmiany klimatu powodowane są przede wszystkim nadmierną emisją gazów cieplarnianych i mają daleko idące
konsekwencje dla zarówno dla ludzi jak i środowiska, gdyż coraz bardziej powszechne jest występowanie anomaliów pogodowych takich jak: powodzie, susze czy pożary. Powodujące efekt cieplarniany gazy powstają przede wszystkim w procesie spalania takich surowców jak: węgiel, ropa naftowa czy gaz ziemny. W związku z tym pożądana jest transformacja transportu, energetyki i przemysłu, tak aby emisja szkodliwych gazów była jak najmniejsza. Powszechna powinna być świadomość, że jeżeli nie doprowadzimy do zmian to w przyszłości może czekać nas katastrofa ekologiczna.
Koncepcja podatków globalnych sposobem na problemy współczesnego świata
Pandemia COVID-19 doprowadziła do powstania deficytu budżetowego w wielu krajach, a szansą na powrót do stanu sprzed pandemii może być koncepcja podatków globalnych, wśród których wyróżnia się: globalny podatek majątkowy, globalny CIT czy też globalny podatek klimatyczny. Ten ostatni ma na celu przeciwdziałanie zmianom klimatycznym poprzez doprowadzenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Zgodnie z szacunkami Polskiego Instytutu Ekonomicznego podatek może zapewnić nawet 278 Miliardów rocznie. Podkreśla się, że globalne problemy środowiskowe mogą zostać rozwiązane tylko przy ogólnoświatowej współpracy i niepodjęcie żadnych działań w tym zakresie może mieć w przyszłości opłakane skutki.
Problematyka globalnego podatku klimatycznego
W kontekście ewentualnego wprowadzenia globalnego podatku klimatycznego problematyczne jest zróżnicowanie gospodarcze poszczególnych krajów. Bardzo często właśnie o to, a także zróżnicowany poziom emitowanych gazów rozbijają się negocjacje klimatyczne. Istotne jest, aby podatek był sprawiedliwy i nie prowadził do nadmiernego obciążenia krajów, które nie będą w stanie go opłacić.
Na skutki globalnego ocieplenia narażone są w szczególności rozwijające się kraje. Podczas ostatniej Konferencji Stron w Egipcie w 2022 r. (COP27) utworzono specjalny fundusz przewidujący rekompensatę za szkody, jakich doznały kraje najbardziej narażone na negatywne konsekwencje zmian klimatycznych.
Przewiduje się, że polityka klimatyczna może stać się w przyszłości przyczyną globalnej wojny handlowej. Według szacunków pojawić się może również zjawisko masowych migracji klimatycznych, które może również dotyczyć Polski.
Instytucjonalne przeciwdziałanie zmianom klimatycznym
Międzynarodowe prawo klimatyczne
Regulacje dot. przeciwdziałaniu zmianom klimatu uregulowane są w prawie międzynarodowym, którego podstawy stanowi Konwencja ONZ z Rio de Janeiro z 1992 r. oraz Protokół z Kioto z 1997 r.
W Rio de Janeiro została podpisana Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (ang.: United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC lub FCCC) określająca założenia międzynarodowej współpracy w sprawie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych powodujących zjawisko globalnego ocieplenia.
Najwyższym organem konwencji jest Konferencja Stron (COP – ang. Conference of the Parties), uprawnionym do ustalania założeń wspólnej polityki klimatycznej, której sesje zwyczajne odbywają się corocznie. W tym roku konferencja ma odbyć się w dniach 30.11 – 12.12 w Dubaju (COP28). Realizację postanowień konwencji nadzoruje Sekretariat UNFCCC z siedzibą w Bonn.
Strategia UE
Fit for 55
Bardzo konkretną strategię w zakresie ochrony środowiska prowadzi UE. Przyjęty przez Komisję Europejską pakiet propozycji legislacyjnych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu ma na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 % do 2030 r. oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Zakres proponowanych zmian odnosi się do gospodarki, przemysłu, energetyki i transportu. Pakiet przewiduje zwiększenie znaczenia OZE w systemie energetycznym, zmniejszenie emisji C02 z nowych samochodów o 55 % do 2030 r. czy posadzenie 3 miliardów drzew w całej Europie. UE dąży do ograniczenie możliwości ucieczki emisji gazów cieplarnianych poprzez wprowadzenie EU ETS i promowania nowych, przyjaznych dla środowiska, technologii.
Carbon pricing czyli ograniczanie skutków globalnego ocieplenia
W kontekście ograniczania skutków globalnego ocieplenia poprzez nakładanie kar finansowych (ang. Carbon pricing) należy wyróżnić koncepcję globalnego podatku od dwutlenku węgla (klimatycznego), którego wysokość ustalana jest w drodze decyzji odpowiedniego organu oraz unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS, ang. European Union Emission Trade Scheme), zgodnie z którym ustalane są limity emisji, zezwalające na emisję określonej ilości gazów cieplarnianych i ew. handel między emitentami.
ETS gwarantuje osiągnięcie celu środowiskowego, ale nie wiadomo dokładnie, jak przełoży się to na koszt emisji. Natomiast w przypadku podatku klimatycznego, cena emisji ustalona jest z góry, ale nie wiadomo, czy założenia ochrony środowiska zostaną osiągnięte. Systemom często zarzuca się zmienność, co niewątpliwie jest dużym utrudnieniem przy planowaniu długotrwałych inwestycji. Rodzaje globalnego podatku klimatycznego
Ustalenie globalnego podatku klimatycznego (od emisji dwutlenku węgla) możliwe jest po zawarciu międzynarodowej umowy regulującej przedmiotową kwestię. Jeden z modeli globalnego podatku od CO2 zakłada, że przychód miałby być zbierany przez ONZ (sekretariat UNFCCC), a następnie redystrybuowany do poszczególnych krajów, na co wiele krajów się nie zgadza z uwagi na nierówności ekonomiczne. Drugi z modeli zakłada harmonizację podatków od emisji dwutlenku węgla, pobieranego przez każdy z krajów, które dążą do jednakowej globalnie ceny C02, co jednak prowadzi do obniżenia dochodów.
Stworzenie globalnego systemu handlu emisjami zakłada, że konieczne jest podpisanie w tym przedmiocie stosownego porozumienia. Możliwym rozwiązaniem jest również ustalenie w drodze umowy górnej granicy emisji na poziomie globalnym i pozostawienie możliwości handlu pozwoleniami. Sensowne jest również stworzenie kilku systemów z podziałem na określone grupy państw czy regionów jak ma to miejsce w przypadku UE, a następnie zintegrowanie ich w jeden system o charakterze globalnym.
EU ETS (ang. European Union Emission Trading Scheme)
EU ETS czyli Unijny system handlu uprawnieniami do emisji powstał w 2005 r. i jest największym rynkiem emisji na świecie, z którego zysk ma w całości wspierać transformację energetyczną. Przeznaczony jest on do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wytwarzanych w szczególności w przemyśle i transporcie. W ramach systemu określone podmioty rynku regulowanego są uprawnione do nabywania lub zbywania specjalnych pozwoleń zezwalających na zwiększenie emisji dwutlenku węgla.
Przeciwnicy ETS zarzucają jednak, że system może stanowić pole do nadużyć, w szczególności dla spekulantów nabywających pozwolenia w celu ich odsprzedania po bardziej korzystnej cenie.
CBAM (ang. Carbon Border Adjustment Mechanism) – graniczny podatek węglowy, który ma zacząć obowiązywać od 1 października 2023 r. i ma na celu ograniczenie zjawiska tzw. ucieczki emisji polegającej na przenoszeniu produkcji do krajów z poza UE, gdzie nie obowiązują tak restrykcyjne normy w związku z emisją CO2. Podatkiem zostanie objęty import takich surowców jak: cement, nawozy, produkty stalowe, aluminiowe, wodór oraz energia elektryczna, w związku z czym import towarów z krajów trzecich, przy produkcji których wytwarzane są emisje CO2, przestanie być opłacalny.
Globalny podatek klimatyczny – zalety
Idea globalnego ustalania cen emisji dwutlenku węgla dyskutowana jest już od 2009 r., w którym to COP odbył się w Kopenhadze.
Wśród korzyści wprowadzenia globalnego podatku od emisji dwutlenku węgla wymienia się:
- Zmniejszenie emisji C02
- Mniejsze koszty kontroli zanieczyszczenia
- Zastosowanie nowych, przyjaznych dla środowiska technologii
- Bardziej efektywna kontrola nad emisją spalin
Wady
Niemniej jednak przeciwnicy koncepcji podatku klimatycznego podnoszą, że:
- Jest on niesprawiedliwy
- Prowadzi do zmniejszenia siły nabywczej u konsumentów
- Warunki techniczne i finansowe w poszczególnych krajach nie gwarantują sprawiedliwej dystrybucji redukcji emisji
- Powoduje on wzrost kosztów i nie jest do końca jasne, w jaki sposób powinien być egzekwowany
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że w obliczu globalnych zmian klimatycznych konieczna jest stanowcze działanie. Wobec kalibru zachodzących zmian nieunikniona jest ogólnoświatowa współpraca, dlatego też godna rozważenia jest koncepcja globalnego podatku klimatycznego. Niemniej jednak istotne jest, aby podatek ten był w swojej istocie sprawiedliwy i nie prowadził do nadmiernego obciążenia krajów, które z uwagi na względnie niski poziom rozwoju gospodarczego nie mogą sobie na niego pozwolić. Problematyczna wydaje się być również kwestia jego egzekucji i redystrybucji pozyskanych środków. Stąd też bardziej prawdopodobne jest stworzenie globalnego systemu ETS, który mógłby być wdrażany stopniowo poprzez stworzenie kilku systemów na wzór UE i następnie ich zsynchronizowanie. Niemniej jednak chociaż jest to bardziej prawdopodobne to nie oznacza, że jest to rozwiązanie doskonałe, gdyż stworzenie systemu otwiera pole do nadużyć dla spekulantów handlujących pozwoleniami i z dużym prawdopodobieństwem będzie się to wiązało ze wzrostem cen. Pomimo wątpliwości pewne jest jedno, że jeżeli nie podejmiemy dzisiaj wspólnych działań to jutro zapłacimy za to jeszcze więcej.
Bartłomiej Heichel LL.M – Aplikant radcowski, Colectiva Centrum Inicjatyw Społecznych i Prawnych
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030